Цаг

Read More

Харь гариг там,диваажинтай холбоотой юу

Харь гариг там, диваажинтай холбоотой юу?

Бид бүгд л шөнийн тэнгэрт гялалзах оддыг хараад аль нэгэнд нь амьдрал байгаа даа хэмээн боддог нь нууц биш. Одоогоос таван мянган жилийн өмнө бичигдсэн Энэтхэгийн Веда болон Пураны сударт дэлхий рүү хөлөглөн ирдэг амьд биетүүдийн тухай дурджээ. Тэдгээр амьд биетийг хөгжлийн өндөрлөгт хүрсэн тухай тайлбарлан өгүүлсэн нь эрдэмтдийн сонирхлыг татдаг. Ведийн сударт өгүүлснээр, манай гараг эрхсийн тогтолцоог зүйрлэвэл өндөг хэлбэрийн гэнэ. Энэ “өндөг” нь дээд долоо, доод долоо буюу нийт 14 гарагаас бүтдэг аж. Огторгуйн энэхүү бүтцийн үүднээс авч үзвэл, манай бөмбөрцөг дэлхий гараг эрхсийн төв дунд нь байрладаг гэнэ. Бидний шөнө дөлөөр хардаг од мичид бол дээд гараг эрхэс юм.
Огторгуйн тогтолцоон дахь хамгийн дээд эрхсийг санскритаар Сатьялок хэмээн нэрлэдэг. Лока нь гараг гэсэн утгатай. Харин Сатья нь аз жаргал гэсэн үг. Дээд гарагийг тэнгэрийн бурхад хэмээн эртний сударт өгүүлсэн нь бий. Энэ гараг эрхэсийн оршин байх хугацааг 15 480 000 000 000 газрын жилээр тогтоожээ. Түүний доохно хэсэгт мөн 4300 000 00 газрын жилийн настай Махарлока гараг эрхэс бий. Эндээс холгүй орших Сваргалок гараг дээр манай орчлон дэлхийд материаллаг хуулиар нөлөөлж байдаг асурууд оршин амьдардаг байна. Харин түүний доор Бхурлока хэмээх дунд эрхэс бий.
Тэгвэл дэлхийн дээхнэ Биласварги эрхэс байх бөгөөд эднийг “Диваажингийн эрхэс” хэмээн нэрлэдэг. Ведийн сударт өгүүлснээр бол энэ эрхсийг тойроод чөтгөр шулмас “бүсэлсэн” байдаг бололтой. “Диваажингийн эрхэс”-ийн доор “Тамын орны гарагууд” бий. Эдгээр гарагууд манай дэлхийд ямар нэг хэмжээгээр нөлөөлж байдаг юм байна. “Диваажин”-гийн болоод “Тамын орны” гарагуудийн талаар эртний судар бичгүүдэд цөөнгүй тэмдэглэжээ. Аливаа амьд организмын дараагийн амьдрал нь энэ хоёр эрхэс гараг дээр үргэлжилдэг гэнэ. Өөрөөр хэлбэл, дэлхий дээрх амьдрал “Диваажин”-гийн болоод “Тамын орны” гараг дээр өрнөнө.
Сатьялок болон Сваргалок гараг эрхэс дээр эцэс төгсгөлгүй аз жаргалтай амьдрал буцална. Гэхдээ тэнд үхэх, төрөх хууль үйлчилдэг аж. Энэтхэгийн йогчид энэ гарагийн амьдралыг гарын таван хуруу шигээ мэддэг гэнэ. Хэн төгс оюун ухааны төгс чанарт хүрнэ, тэр хүн оюун санаагаар энэ гараг эрхэст очдог хэмээн Ведийн сургаалд өгүүлсэн нь бий. Хэрэв сансрын хөлгөөр тэрхүү ер бусын амьдралт гараг руу очлоо ч юу ч олж харахгүй. “Диваажин”-гийн гараг нь үнэт чулуугаар барьсан орд харш, нүд хужирлам цэцэрлэг төгөл, үзэсгэлэнт охидтой хэмээн Ведчүүд тэмдэглэн бичжээ. Гэтэл “Тамын буюу чөтгөр”-ийн гарагт техникийн хөгжил туйлдаа хүрсэн байдаг гэнэ. Тэгвэл тэр холоос “тамын чөтгөр”-үүд яах гэж манай дэлхийд ирдэг юм бэ? гэсэн асуулт гарч байна. Харь гарагийн урилгагүй зочдыг судалдаг эрдэмтэд, тэднийг дэлхийгээс өвс ургамлын дээжийг авдаг төдийгүй эмэгтэйчүүдийг нь хулгайлж хүүхдүүдээ харуулдаг. Хүүхдүүд нь яг л манай дэлхийн хүмүүс шиг өсч торниод эх дэлхийдээ буцаж ирдэг хэмээн үздэг.

Read More

Нар,цөм

Нар (Латин: Sol) нь нарны аймгийн төв од бөгөөд нарны аймгийн нийт массын 99.8%-г эзлэнэ. Нарнаас ирэх энерги нь дэлхий дээрхи бүх амьд бодисыг тэтгэх ба фотосинтез болон дэлхийн цаг уур, уур амьсгалд голлох үүрэг гүйцэтгэнэ.

Нарны нийт массын 74%, эзэлхүүний 92%-г устөрөгч, харин нийт массын 25%, эзэлхүүний 7%-ийг гели бүрдүүлнэ. Нарны гадаргуугийн температур ойролцоогоор 5,500 K (5,315 0C). Нар нь цагаан од бөгөөд насыг нь 4.57 тэрбум жил гэж тооцож байна.

Нар нь Сүүн зам галактикийн төвөөс ойролцоогоор 26,000 гэрлийн жилийн зайд орших ба 217 км/сек хурдтайгаар тойрон эргэнэ.

Нарны диаметр 1.392х109 метр, үндсэндээ төгс бөмбөлөг хэлбэртэй. Диаметр нь дэлхийнхээс 109 дахин, эзэлхүүн нь 1,3 сая дахин их буюу 1.41х1027м2. Масс нь 1.988435х1030kг буюу дэлхийгээс 332,946 дахин хүнд. Дундаж нягт нь 1,4 г/см3, цөмдөө нягт нь 150 г/см3. Нарны гадаргуу дээр чөлөөт уналтын хурдатгал 27398 см/с2, сансрын хоёрдугаар хурд - 618 км/с.

[засварлах] Бүтэц Нарны нас ба хөгжил Нарны радиусыг, төвөөс нь фотосферын гадаргуу хүртэлх хэмжээгээр нь тооцдог байна. Нарны дотоoд бүтцийг инфрадолгион ба компютер загварчлалын аргаар судлана.

Нар нь доорхи бүтэцтэй болно. Үүнд:

• Цөм
  • Цөмийн радиус нарны нийт радиусын 0.2 хувийг эзлэнэ. Нягт нь 150,000 kг/м3 (усны нягтаас 150 дахин их)хүрэх ба температур нь 13,600,000 К (Нарны гадаргуугийн температур 5,785 К буюу 2350 дахин бага). Нарны энергийн эх үүсвэр нь цөмийн гинжин урвал (p-p буюу протон-протон гэж нэрлэгдэнэ) бөгөөд энэ процессийн үр дүнд устөрөгч гели болон хувирна.

Байгалийн аюулт үзэгдэл сүүлийн жилүүдэд ихсэх болсон нь хүн төрөлхтний буруутай үйлдлээс үүдэлтэй болохыг дэлхий нийт хэдийнэ хүлээн зөвшөөрсөн. Үлэг гүрвэлүүдэд тохиосон “их мөхөл” шиг өдөр хүн төрөлхтөнд хэзээ нэг цагт тохиох нь лавтай. Гамшгийн давтамжийг нэмэгдүүлэхэд нөлөөлж буй олон хүчин зүйлээс нарны идэвхжил нэлээд дээгүүр байрт ордог аж. Нарны аймгийн нийт массын 99.9 орчим хувийг эзэлдэг, дэлхийгээс 109 дахин том нарыг бүрдүүлэгч гол элемент устөрөгч, гелийн нөөц дундарч буйгаас нарны идэвхжил хурдсах болжээ.Нар одоогийн байдлаар 4.6 тэрбум орчим жилийн настай. Олон улсын эрдэмтдийн тооцоогоор нар одоо байгаагаасаа 250 дахин том, 30 хувиар илүү жинтэй байснаас гадна илүү тод гэрэлтдэг байж. Нар 10 тэрбум жилийн хугацаанд дэлхийг гэрэлтүүлэх боломжтой гэж судлаачид үздэг. Тэрбум жил өнгөрөх тутамд нар 10 орчим хувиар бүдгэрдэг. Энэ шалтгааны улмаас нарны дэлхийтэй харилцах соронзон орны тогтолцоо алдагдаж, энэ нь байгалийн гамшигт үзэгдэл тохиох урьдач нөхцөл болж буй гэдэгт эрдэмтэд мөн итгэлтэй байна. Сүүлийн жилүүдэд байгалийн аюулт үзэгдэл ойр ойрхон давтагдсанаас ихэнх хувийг газар хөдлөлт эзэлдэг. Ил болон далд газар хөдлөлт дэлхийн соронзон орноос үүдэлтэй болох юм байна. 1970-аад оноос хойш 20 гаруй жил байгалийн онц үзэгдэл болоогүй. 2000 оноос хойшхи 10-хан жилийн дотор 10 гаруй аюулт үзэгдэл хүн төрөлхтөнд тохиолдсоноос хамгийн олон хүний аминд хүрсэн нь 2004 оны Индонезийн цунами, өнгөрөгч оны Гаитийн газар хөдлөлт юм. Гамшиг Гаитид З16 мянга, Индонезэд 230210 хүний аминд хүрсэн юм.

Read More

Хар нүх

 Хар нүх гээд яриад байна. Үүнийг маш энгийн үгээр тайлбарлаач?

- Энэ бол маш сонин биет байгаа юм. Үүнийг төсөөлөөд бодоод үзье л дээ. Нар байна гэж бодьё, маш их масстай. Маш олон нар нийлбэл юу болох вэ? Олон нар нэг дор цуглаж болно ш дээ, нэг сая нар, 10 сая нар, тэрбум нарны масс нэг дор цуглах боломж байгаа юм. Яагаад гэхээр хүндийн хүчний нөлөөгөөр ойр хавьд байгаа юмсаа татдаг хууль бий. Нэг газар нэг төрлийн биш масс цугласан үед ойр орчных нь татагдаад том биет үүснээ дээ. Бид хүндийн хүчнээс юм татаж гаргахын тулд маш хурдтай юм хөөргөдөг биз дээ. Дэлхийн татах хүчнээс гарахын тул секундэд найман км хурдтай байх ёстой гэж эрдэмтэд тооцоолсон байна. Тэр хурднаас илүү, гэрэл ч гүйж гарах боломжгүй тийм биет байдаг юм биш байгаа гэдэг таамаг эрдэмтэд 200 жилийн өмнө гаргаж, судлаад байсан. Бидний амьдран байгаа ертөнц бол 10 тэрбум нар нийлж нэг аймаг болж байгаа юм. Тэр аймгийн цөм гээд нэг юм байнаа даа. Тойроод олон нар эргэлдэж байдаг. Тэр цөм нь хар нүх юм биш үү гэсэн таамаг байгаа. Нарыг тойроод гариг эргэлдэж байдаг шиг, цөмөө тойроод олон нар эргэж байж болох юм. Хар нүхний физик гэдэг маш их сонирхол татсан, эрдэмтэд маш их судалж байгаа тийм зүйл л дээ.

- Одоо бол таамаг төдий л зүйл үү?

- Таамаг л даа. Гэхдээ хоёр жилийн өмнө дөрвөн сая нарны масстай тэнцэх биет олсон байгаа юм. Хар нүх гэж яагаад нэрлэсэн гэхээр тийшээ юу ч явуулсан алга болно гэсэн үг. Юу ч буцаж ирэхгүй. Тэгэхээр хар нүхийг судлаад яах юм гэсэн асуулт гарна. Юу ч үзэгдэхгүй, ойролцоо байгаа юмаа сороод авчихна. Гэхдээ эрдэмтэд ертөнцийн үүсэл, хөгжилд хар нүхний ойлголт маш хэрэгтэй зүйл юм гэж үзэж байгаа. Өөр нэг гайхалтай зүйл нь, хар нүх рүү юм явуулахад алга болчихдог, өөрөөр хэлбэл, мэдээлэл алдагдах сонин үзэгдэл гарч ирээд байгаа. Материйг устахгүй, алга болохгүй, хоосонд шингэхгүй гэдэг. Гэтэл хар нүх рүү юм ороод алга болчихож байна гэдэг тэр ойлголтыг алга болгочихож байгаа юм. Би нэг тоон мэдээлэл явуулчихлаа гэхэд ороод алга болчихно. Уг нь нэг газар байж байх ёстой. Ингэхээр мэдээлэл алдагдах үзэгдэл гараад байна. Өөр нэг гайхалтай зүйл нь хоосонд гэрэл гарах үзэгдэл байх ёсгүй биз. Тэгвэл хар нүхний ойролцоо ийм үзэгдэл байж болох юм гэж эрдэмтэд үзэж байгаа. Яагаад хар нүхний ойролцоо хоосноос гэрэл цацраад байна вэ? Үнэндээ хоосон гэдэг нь физикийн хэлээр хоосон биш, үй түмэн зүйл байгаа. Үүнийг вакуумт төлөв гэж нэрлэдэг. Нүдэнд үзэгдэхгүй тэр зүйлсийн зарим нь хар нүхэнд сорогдон орж, зарим нь бидний зүг гүйснээс гэрэл болж ойж гарах магадлалтай гэж таамагладаг. Тэгэхээр хар нүхний ойролцоо орон зай, огторгуйн хугацаа шатаж халах нь. Энэ мэт сонин зүйлс бий.

- Тэгвэл хар нүх хэр олон байх магадлалтай вэ?

- Хар нүх жижигхээн байж болно. Заавал нар шиг том байх албагүй.

- Жижиг байсан ч юм ороод алга болох уу?

- Тэгнэ. Заавал биеийн том жингээс болж байгаа юм биш. 2007 онд Женев хотод байдаг Европын цөмийн судалгааны төв эгэл бөөмийг урсгадаг 27 км байгууламжийг ашиглалтад оруулах юм. Ингэснээр жижиг хар нүхийг эрэх боломж гарч байгаа. Хэрэв бид жижиг хар нүхийг нээх юм бол хүн төрөлхтний түүхэнд шинэ нээлт болно. Хар нүх заавал том байх ёсгүй. Манай нарыг шахаад 10 км диаметртэй жижигхэн бөөрөнхий болгочихъё. Нар бол одоо сая шахуу диаметртэй шүү дээ. Ингэж багасгахад хар нүхний шинжтэй болж байгаа юм. Дэлхийг нэг см радиустай жижиг бөөрөнхий болгоход мөн л хар нүхний шинжтэй болно.

Read More

Гайхалтай зургууд

Read More

Харь гаригийн хэмээх газар 1

1.Сокотра олтриг (Socotra), Йемен

Ойролцоогоор 6 сая жилийн тэртээ Африк тивийн хуурай газраас нэгээхэн хэсэг нь салж Арабын хойгийг чиглэн нүүсэн юм. Ингэж нүүх замдаа дөрвөн арал болж бутарсан ч Африк тивээсээ 200 орчим км газар л холдож чаджээ. Гэхдээ энэ замыг 6 сая жил туулсан байдаг юм. Энэ хугацаанд эдгээр арал дээр давтагдашгүй гайхалтай экосистем бүрэлдэн тогтжээ. Эдгээр арал дээр ургадаг ургамлын 1/3-ээс ч илүү олон төрөл зүйл, хэвлээр явагчдын төрөл зүйлийн 90 хувь нь, мөн шавжуудын бараг бүх төрөл зүйл нь дэлхийн аль ч өнцөг буланд байдгүйгээрээ онцлогтой. Гэхдээ ингэж хэлснээрээ уг газарт дохиогоор харьцаж чаддаг, найман гартай, таван нүдтэй амьтад байдаг гэсэн үг биш юм. Энд “цөмийн мөөг”-ийг санагдуулам, жил бүр “цусаар уйлдаг” луун мод (dragon-tree), тогтсон хэлбэргүй, орой дээр нь “өргөст хэмх” ургадаг Dendrosicyos socotrana болон Сокотрагийн цөлийн сарнай гэх сонирхолтой, содон моднууд ургадаг.

Эх газраас алслагдсан хэдий ч эдгээр арал дээр 1.5 сая жилийн өмнөөс хүмүүс суурьшиж эхэлсэн гэдэг нь саяхан тодорхой болжээ. 2008 онд Оросын археологич Валерий Жуков эндээс 2.7-1 сая жилийн тэртээх үед хамаарагдах олдувайн соёлын чулуун зэвсгүүдийг илрүүлсэн юм. Тэртээх элэн галавын он жилүүдэд энэ арал дээр хүмүүс хэрхэн ирсэн нь ойлгомжгүй. Тиймээс энэ олдвор маш их шуугиан тариад байгаа. Харин өнөө үед бол хүмүүс Сокотра уруу ямар ч техникээр хүрэх боломжтой билээ. Ерөнхийдөө хоёр, гуравдугаар сарын үед явах нь их тохиромжтой. Бусад саруудад, ялангуяа тавдугаар сараас есдүгээр сар хүртэлх хугацаанд Сокотрад цаг агаар туйлын тааламжгүй, эцэс төгсгөлгүй бороо орж, явахын аргагүйгээр салхи шуурдаг ажээ.

Read More

Гарагууд

Гаригууд нь ерөнхийдөө хоёр хэсэгт хуваагддаг: нягт багатай, том хэмжээний хийн гариг болон жижиг, чулуурхаг хөрст гариг. Олон Улсын Одон Орны Холбооны тодорхойлолт ёсоор нарны аймагт найман гариг оршино. Нарнаас тоолбол дөрвөн хөрст гариг: Буд, Сугар, Дэлхий, Ангараг; дөрвөн хийн гариг: Бархасбадь, Санчир, Тэнгэрийн ван, Далайн ван. Эдгээрэс гадна мөн одоогоор нээгдсэн таван одой гаригтай: Церера, Дэлхийн ван (хуучнаар ес дахь гариг хэмээгдэж байсан), Макемаке, Хаумеа, Эрида. Буд, Сугар, Церера, макемакег эс тооцвол эдгээр нь бүгд байгалийн дагуултай.

2009 оны 6 сарын байдлаар нарны аймгаас гадуур орших 353 гариг олджээ. Эдгээр дотор дэлхийтэй ойролцоо хэмжээний ч, аварга том хийн гаригийн хэмжээтэй гаригууд байна.

Read More